Ενώ εμείς (οι Δυτικοί) συζητάμε για τον σεξισμό και πραγματευόμαστε την ισότητα των φύλων (και πολύ καλά κάνουμε), σε κάποια (αρκετά) σημεία του πλανήτη, τέτοια θέματα ανήκουν στη σφαίρα της φαντασίας και δε θίγονται ούτε κατά διάνοια. Τα θέματα που απασχολούν λοιπόν την κάθε κοινωνία απέχουν σε πολλές περιπτώσεις παρασάγγας από τόπο σε τόπο. Οι πολιτισμικές μας διαφορές, οι παραδόσεις, τα ήθη κι τα έθιμα του κάθε τόπου σαφώς και υποδεικνύουν τον πλούτο της ανθρώπινης υπόστασης. Ωστόσο, αν και σήμερα η νοημοσύνη μας υπερβαίνει αυτήν των ανθρώπων των σπηλαίων, υπάρχουν “έθιμα”, που κάθε άλλο παρά πολιτισμό δεν προάγουν και που αντιβαίνουν με κάθε τρόπο στη διατήρηση της ανθρώπινης προστασίας, πολλώ δε μάλλον της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Κατά της Κλειτοριδεκτομής, θα αναφερθώ σ’ ένα τέτοιου είδους “έθιμο”, τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων.
Είδη
Ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων χωρίζεται σε τέσσερις διαφορετικούς τύπους παγκοσμίως, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO):
Τύπος 1: Συχνά αναφέρεται ως “κλειτοριδεκτομή”, που είναι η μερική ή ολική απομάκρυνση της κλειτορίδας.
Τύπος 2: Συχνά αναφέρεται ως “εκτομή”, που είναι η μερική ή ολική απομάκρυνση της κλειτορίδας και των μικρών χειλιών (οι εσωτερικές πτυχές του αιδοίου).
Τύπος 3: Συχνά αναφέρεται ως “αγκτηριασμός”, που είναι το στένεμα του κολπικού ανοίγματος μέσω της δημιουργίας μίας επικαλυπτικής σφράγισης. Η σφράγιση σχηματίζεται με το κόψιμο και την επανατοποθέτηση των μικρών χειλιών ή των μεγάλων χειλιών, μερικές φορές μέσω ραφής ή με ή χωρίς αφαίρεση της κλειτορίδας (κλειτοριδεκτομή).
Τύπος 4: Αυτός περιλαμβάνει όλες τις άλλες επιβλαβείς διαδικασίες στα γυναικεία γεννητικά όργανα για μη-ιατρικούς σκοπούς, π.χ. τσίμπημα, τρύπημα, χάραξη, απόξεση και καυτηριασμό της περιοχής των γεννητικών οργάνων.
Χώρες εφαρμογής
Η πρακτική λαμβάνει χώρα σε πολλά μέρη του κόσμου, αλλά είναι πιο συνηθισμένη στην Αφρική, την Ασία και τη Μέση Ανατολή.
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, η πρακτική ακολουθείται σε ορισμένες κοινότητες στις ακόλουθες χώρες:
- Στην Αφρική: Μπενίν, Μπουρκίνα Φάσο, Καμερούν, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Τσαντ, Ακτή Ελεφαντοστού, Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, Τζιμπουτί, Ερυθραία, Αιθιοπία, Γκάμπια, Γκάνα, Γουινέα Μπισσάου, Νιγηρία, Σενεγάλη, Σιέρρα Λεόνε, Σομαλία, Σουδάν, Τανζανία, Τόγκο, Ουγκάντα και Ζάμπια.
- Στην Ασία: Ινδία, Ινδονησία, Μαλαισία, Πακιστάν και Σρι Λάνκα.
- Στη Μέση Ανατολή: Υεμένη, Ομάν, Ιράκ, Ιράν, Παλαιστίνη, Ισραήλ, Αίγυπτος και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
- Στην Ανατολική Ευρώπη: Γεωργία και Ρωσία.
- Στη Νότια Αμερική: Κολομβία, Ισημερινός, Παναμάς και Περού.
Επίσης η πρακτική ασκείται σε πολλές δυτικές χώρες, σε συγκεκριμένους πληθυσμούς της διασποράς. Μεταξύ των χωρών αυτών είναι η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Νέα Ζηλανδία, οι ΗΠΑ και η Βρετανία.
Λόγοι εφαρμογής
Τα κίνητρα και οι δικαιολογίες που παρέχονται ποικίλλουν. Μεταξύ αυτών είναι:
- Ο έλεγχος της γυναικείας σεξουαλικότητας: Ο ακρωτηριασμός αυτού του είδους έχει συνδεθεί με τον έλεγχο της γυναικείας σεξουαλικότητας. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, σε διαφορετικούς πολιτισμούς, ορισμένοι πιστεύουν ότι η πρακτική αυτή περιορίζει τις σεξουαλικές επιθυμίες των γυναικών κι έτσι αυξάνονται οι πιθανότητες να παραμείνουν παρθένες μέχρι να παντρευτούν.
- Η θρησκεία: Η πρακτική εφαρμόζεται τόσο σε μουσουλμανικές όσο και σε χριστιανικές κοινότητες, καθώς και σε οπαδούς αυτόχθονων θρησκειών. Αν και ούτε το Ισλάμ, ούτε ο Χριστιανισμός προωθούν αυτή την πρακτική, συχνά το θρησκευτικό δόγμα χρησιμοποιείται για να τη δικαιολογήσει.
- Η κοινωνική υποχρέωση: Εν μέρει κυρίως λόγω της σύνδεσής της με τη θρησκεία, πολλές κοινωνίες θεωρούν τον ακρωτηριασμό κομμάτι της ανατροφής ενός κοριτσιού και της προετοιμασίας του να γίνει γυναίκα και να παντρευτεί. Με την άμεση σύνδεση της πρακτικής τόσο με την προγαμιαία παρθενία και όσο και με την οικογενειακή πίστη, οι κοινωνικές πιέσεις για την εφαρμογή της στις γυναίκες είναι έντονες.
- Ο οικονομικός παράγοντας: Εξαιτίας των παραπάνω, σε πολλές κοινότητες, ο ακρωτηριασμός των γεννητικών οργάνων αποτελεί προϋπόθεση για το γάμο. Σε μέρη όπου οι γυναίκες μπορεί να εξαρτώνται οικονομικά από το γάμο, αυτό παρουσιάζεται ως μια δικαιολογία για την εφαρμογή της πρακτικής.
- Η αισθητική: Σε ορισμένες κοινότητες, ο ακρωτηριασμός των γεννητικών οργάνων παρουσιάζεται ως μια πρακτική που ομορφαίνει τη γυναίκα.
Ποιος τον εφαρμόζει
Συνήθως τον κάνουν τα παλαιότερα μέλη μιας κοινότητας ή συχνά γυναίκες που δεν διαθέτουν ιατρική εκπαίδευση. Κάποιες φορές πραγματοποιείται από ασκούντες την ιατρική και βοτανολόγους ή περιστασιακά από γυναίκες συγγενείς. Τέλος, σε ορισμένες περιπτώσεις τον κάνουν επαγγελματίες γιατροί.
Προέλευση
Δεν είναι σαφής η προέλευση αυτής της πρακτικής. Είναι, ωστόσο, γνωστό ότι εφαρμόστηκε από τους Φαραώ στην αρχαία Αίγυπτο. Ο ΟΗΕ επίσης αναφέρει ότι εφαρμοζόταν σε ορισμένες περιοχές της Αφρικής, των Φιλιππίνων, από ορισμένες φυλές στον Άνω Αμαζόνιο, από τη φυλή Αρούντα στην Αυστραλία από μερικούς από τους πρώτους Ρωμαίους και από Άραβες.
Οι γυναικολόγοι τον 19αι αιώνα τη χρησιμοποιούσαν τόσο στη Βρετανία, όσο και στις ΗΠΑ για να θεραπεύσουν ασθένειες, για παράδειγμα την επιληψία, την υστερία, τις ψυχικές διαταραχές, την κατάθλιψη ή για να διακόψουν τον γυναικείο αυνανισμό και τη νυμφομανία, ακόμη και τη γυναικεία ομοφυλοφιλία. Φυσικά η πρακτική δεν έχει καμία ιατρική ισχύ.
Επιπτώσεις
Ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων δεν έχει κανένα αποδεδειγμένο όφελος για την υγεία της γυναίκας. Αντίθετα, μπορεί να προκαλέσει σοβαρές και ανεπανόρθωτες σωματικές και ψυχικές βλάβες στις γυναίκες που υποβάλλονται σε αυτόν.
Η έκταση της ζημίας που προκαλείται μπορεί να εξαρτάται από τον τύπο του ακρωτηριασμού και από το αν αυτός που τον ασκεί έχει ή όχι ιατρική εκπαίδευση ή και από το αν είναι αποστειρωμένα τα εργαλεία που χρησιμοποιεί. Στην περίπτωση του αγκτηριασμού (Τύπος ΙΙΙ) εξαρτάται και από τη στένωση που γίνεται στον κόλπο. Από το αν έχει αφεθεί, δηλαδή, μια μικρή οπή για τη διέλευση των ούρων και του εμμηνορροϊκού αίματος.
Συγκεκριμένα, μπορεί να προκληθεί:
- Σοβαρή αιμορραγία, πόνο και σοκ, που μερικές φορές οδηγούν σε θάνατο
- Λοίμωξη που μπορεί να οδηγήσει σε θάνατο
- Παρεμπόδιση των ούρων και της περιόδου
- Λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος και HIV
- Ψυχικές ασθένειες, συμπεριλαμβανομένης της διαταραχής μετατραυματικού στρες (PTSD)
- Σεξουαλικές δυσλειτουργίες, συμπεριλαμβανομένης της δυσπαρευνίας (πόνος κατά τη σεξουαλική επαφή)
- Επιπλοκές κατά την εγκυμοσύνη και τον τοκετό, που μερικές φορές οδηγούν σε θάνατο
Χώρες που τον έχουν απαγορεύσει
Ο ακρωτηριασμός γεννητικών οργάνων έχει απαγορευτεί στις περισσότερες αφρικανικές χώρες, όπου οι γυναίκες πλήττονται από την εφαρμογή του, καθώς και σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη και χώρες της Δύσης.
Οι κυρώσεις κυμαίνονται από τουλάχιστον έξι μήνες φυλακή έως και ισόβια κάθειρξη. Ορισμένες χώρες περιλαμβάνουν και χρηματικά πρόστιμα στην ποινή.
Ωστόσο, αυτοί οι νόμοι δεν εφαρμόζονται πάντα και η πρακτική συνεχίζεται σε πολλά μέρη επηρεάζοντας τη ζωή εκατομμυρίων γυναικών και κοριτσιών.
Πόσες γυναίκες τον έχουν υποστεί
Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας, 150 εκατομμύρια γυναίκες στον πλανήτη έχουν υποστεί κλειτοριδεκτομή, ενώ κάθε χρόνο προστίθενται 2 εκατομμύρια.
Περίπου 6.000 κορίτσια υποβάλλονται σε ακρωτηριασμό των γεννητικών τους οργάνων κάθε ημέρα. Το ένα τέταρτο των κοριτσιών είναι κάτω από 14 ετών. Περισσότερα από τα μισά κορίτσια ζουν σε τρεις χώρες: την Ινδονησία, την Αίγυπτο και την Αιθιοπία.
Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της UNICEF το 2016, η οποία εξέτασε τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων σε κορίτσια ηλικίας από 15 έως 19 ετών, μείωση σημειώθηκε στην Αίγυπτο, τη Μπουρκίνα Φάσο, την Κένυα, τη Λιβερία και το Τόγκο.
Ωστόσο, λόγω της αύξησης του πληθυσμού, βάσει των σημερινών ποσοστών, ο αριθμός των κοριτσιών και των γυναικών που υποβάλλονται σε ακρωτηριασμό γεννητικών οργάνων αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά τα επόμενα 15 χρόνια.
Τα νούμερα είναι ανησυχητικά και η ανάγκη για ενημέρωση κι επαγρύπνηση πιο επιτακτική από ποτέ. Απ’ ό,τι φαίνεται δεν αρκούν μόνο οι νομοθετικές απαγορεύσεις για την εξάλειψη του φαινομένου. Χρειάζεται συστηματική ενημέρωση και παιδεία για να καταπολεμηθούν σε βάθος τέτοιου είδους αναχρονιστικές πρακτικές, οι οποίες απειλούν τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια εν γένει. Γιατί η διατήρηση τέτοιων φαινομένων στο όνομα της διατήρησης των παραδόσεων θα πρέπει να αντιβαίνει και να προσκρούει απέναντι σε κάθε κώδικα ηθικής, αλλά και σε κάθε είδος πολιτισμού, του οποίου στόχος είναι (ή τουλάχιστον θα πρέπει να είναι) -αν μη τι άλλο- η ευημερία των ανθρώπων που τον απαρτίζουν.
