Ο όρος “cartoon” αναφέρεται σε μια απεικόνιση ή μια σειρά / ακολουθία σχεδίων που απεικονίζουν σάτιρα, καρικατούρα ή χιουμοριστικό περιεχόμενο. Διαθέτει εικόνες που έχουν σχεδιαστεί με μη ρεαλιστικό ή ημι ρεαλιστικό στυλ. Οι γελοιογραφίες εμφανίζονται σε διάφορες εκδόσεις, όπως κόμικς, περιοδικά και εφημερίδες. Όπως είναι εμφανές και από το όνομά του, μπορεί να εμπεριέχει και κίνηση.
Τι σημαίνει λοιπόν η παγκοσμίως διαδεδομένη λέξη, “cartoon”;
Η ιταλική λέξη cartone, από την οποία επηρεάστηκε η σύγχρονη λέξη “carton”, δηλαδή η συσκευασία, πιθανότατα μέσω του γαλλικού χαρτονιού, αναφέρεται στο βαρύ χαρτί ή χαρτόνι πάνω στο οποίο οι καλλιτέχνες θα σχεδίαζαν – θα ζωγράφιζαν τα επιμέρους κομμάτια από μεγαλύτερα έργα τους. Από τη δεκαετία του 1670 έως τα μέσα της δεκαετίας του 1800, η αγγλική λέξη “cartoon” αναφέρεται σε αυτή την παραπάνω διαδικασία. Η κατάληξη “oon” είναι μια κοινότυπη αγγλική προσθήκη στο τέλος των λέξεων που έχουν γαλλικές και ιταλικές ρίζες και φέρουν τις καταλήξεις “one” και “on” αντίστοιχα (π.χ. balloon, buffoon, macaroon).
Η ιστορία… Πως ξεκίνησαν τα cartoon – γελοιογραφίες – καρικατούρες;
(Πάμε πολύ πίσω…) Αρχικά η δημιουργία εικόνων ξεκινά από την παλαιολιθική εποχή, όπως αποδεικνύεται από τις αρχαίες σπηλιές. Ενώ ο ακριβής σκοπός αυτών των έργων δεν μπορεί να καθοριστεί, οι άνθρωποι διατήρησαν αυτή την τεχνική και την χρησιμοποίησαν για να εκφράσουν τα συναισθήματα ή τις ιδέες τους.
Κατά τον 17ο αιώνα, ο όρος μετουσιώνεται σε κάτι νέο και διαφορετικο, στις καρικατούρες και έρχεται ένα βήμα πιο κοντά πιο κοντά στη μορφη του σύγχρονου cartoon. Καλλιτέχνες όπως ο Leonardo da Vinci και ο Lorenzo Benini χρησιμοποίησαν καρικατούρες για να δώσουν ορισμένη μορφή στα χαρακτηριστικά του αντικειμένου τους. Ωστόσο, ο William Hogarth ανήγαγε αυτή τη μορφή σε εικονογραφημένη σάτιρα, η οποία αποτέλεσε πρόδρομος για την ανάπτυξη πολιτικών και συντακτικών cartoon.
Επίσης κατά τη διάρκεια της ίδιας εποχής, οι γελοιογράφοι εισήγαγαν ένα νέο, παιχνιδιάρικο και ιδιόρρυθμο στυλ στον τρόπο που απεικονίζονταν οι καρικατούρες. Σχεδίαζαν χαρακτήρες cartoon και τους συνέδεαν με την έννοια του χιούμορ, ούτως ώστε να παρουσιάσουν κοινωνικές καταστάσεις και προβλήματα, καθώς και τις τελευταίες τάσεις. Κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης (1789-1799), οι γελοιογράφοι χρησιμοποίησαν τα έργα τους ως μορφή σατιρικής προπαγάνδας.
Οι γελοιογραφίες χρησιμοποιήθηκαν επίσης ως ισχυρό μέσο απεικόνισης των γεγονότων που συνέβησαν κατά τον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Ο Αβραάμ Λίνκολν αποτέλεσε κλασική φιγούρα αυτών των cartoon. Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα ένας γελοιογράφος Γερμανός-Αμερικανός, ο Thomas Nast, εφάρμοσε ένα πρωτοφανές προσωπικό – ρεαλιστικό στυλ σχεδίασης και σκίτσου στις πολιτικές γελοιογραφίες του στην Αμερική, οι οποίες επαναπροσδιόρισαν το “αμερικανικό cartooning”. Τα 160 σχέδιά του, μάχονταν αμείλικτα την δυσβάσταχτη πολιτική του Αμερικάνου Tweed στη Νέα Υόρκη. Αυτά τα cartoon είχαν καθοριστική σημασία για την πτώση του διεφθαρμένου πολιτικού, δήθεν δημοκρατικού κόμματος, Tammany Hall που εν τέλει οδήγησε στη σύλληψη του ηγέτη του, “Boss Tweed” (William Magear Tweed, το πραγματικό του όνομα).
Καθώς τα χρόνια περνούσαν, έρχονταν και αλλαγές και καινοτομίες στο χώρο των cartoon, με αποτέλεσμα, τη γέννηση δυο νέων ειδών τέχνης α)σε έντυπη μορφή, τα βιβλία comic και β) σε εικονική μορφή, τα κινούμενα σχέδια!
(Εμείς, αυτή τη φορά θα εστιάσουμε κυρίως στην εικονική μορφή, αλλά υπόσχομαι πως θα έρθει στο μέλλον και άρθρο που θα εστιάσει μόνο στα comic.)
Τα cartoon ξεπηδούν από τα χαρτιά και γίνονται κινούμενες εικόνες.
Η κινούμενη εικόνα αναφέρεται στην τεχνική χειρισμού ακίνητων εικόνων έτσι ώστε να εμφανίζονται ως “κινούμενες”. Κατά τη διάρκεια της Βιομηχανικής Επανάστασης στην Ευρώπη, από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα, αναπτύχθηκαν μηχανές για να προσδίδουν κίνηση στις στατικές εικόνες.
Μια βουβή ταινία του 1900, με τίτλο The Enchanted Drawing, αποτέλεσε την πρώτη απόπειρα κινούμενων εικόνων και περιείχε τις πρώτες ακολουθίες αποτυπωμένες σε φίλμ. Έξι χρόνια αργότερα κυκλοφόρησε η σύντομη και πετυχημένη, επίσης βουβή ταινία, Humorous Fases of Funny Faces και θεωρείται πλέον ως το πρώτο κινούμενο σχέδιο και ίσως τον πατέρα αυτής της τέχνης.
Το 1923 ο Walt Disney άρχισε να κάνει μικρές κινούμενες σειρές που βασίζονταν κυρίως σε παραμύθια και παιδικές ιστορίες. Το 1934, κυκλοφόρησε το “The Wise Little Hen”, βασισμένο στο παραμύθι “The Little Red Hen”, όπου θα κάνει την παρθενική του εμφάνιση ο Donald Duck.
Από τη δεκαετία του 1930 έως και τη δεκαετία του 1950 σημειώνεται δραματική άνοδος της δημοτικότητας ταινιών κινουμένων σχεδίων, με αποτέλεσμα η περίοδος αυτή να ονομαστεί, “Η Χρυσή Εποχή”. Μια εποχή που “γέννησε” θρυλικούς χαρακτήρες όπως ο Mickey Mouse, ο Popeye, η Betty Boop και πολλοί άλλοι.
Μερικά χρόνια αργότερα, από τη δεκαετία του 1960 έως αυτη του 1980, συναντάμε ακόμη μεγαλύτερη επιτυχία και ένα ευρύτερο κοινό λόγω της ανόδου της τηλεόρασης. Η κινούμενη εικόνα έκανε ένα τεράστιο άλμα με τη δημιουργία ψηφιακών εικόνων μέσω υπολογιστή (CGI), γεγονός επαναστατικό, που έδωσε άλλη διάσταση στην παραγωγή κινούμενων σχεδίων, κάνοντάς τα πιο ζωντανά και πιο τρισδιάστατα.
Τα cartoon είτε σε εικονική, είτε σε έντυπη μορφή αποτέλεσαν έναν ακόμη τρόπο έκφρασης και διασκέδασης για τους ανθρώπους. Για πολλούς από εμάς είναι συνυφασμένα με αναμνήσεις από την παιδική μας ηλικία. Ενδεχομένως να μας έμαθαν κάτι νέο, να μας διεύρυναν τα όρια της φαντασίας ή ακόμη και να διαμόρφωσαν ένα κομμάτι του χαρακτήρα μας. Για εμένα πάντα θα κατέχουν μια πολλή ξεχωριστή θέση στις αναμνήσεις μου και γι’αυτό ακόμη και σήμερα, όταν μπορώ να ξεκλέψω λίγο χρόνο, θα πάρω μια δόση νοσταλγίας, απολαμβάνοντας τα αγαπημένα μου κινούμενα σχέδια.
