Κατά τη διάρκεια των σπουδών μου, ως φοιτήτρια Ψυχολογίας, συζητώντας με τον περίγυρό μου (επαγγελματίες ψυχικής υγείας και μη) σε συνέδρια, ημερίδες κλπ, αλλά και σε παρέες, παρατηρώ, αφενός τη δυσφορία των επαγγελματιών ψυχικής υγείας έναντι “επαγγελματιών” που επωμίζονται τίτλους και επαγγελματικά δικαιώματα που δεν κατέχουν, παραβαίνοντας τα όρια των δικών τους δυνατοτήτων και γνώσεων κι αφετέρου τη δυσκολία εν δυνάμει ενδιαφερόμενων στο να βρουν τον/την επαγγελματία ψυχικής υγείας που χρειάζονται. Με άλλα λόγια, κάποιος που χρειάζεται κάποιον ειδικό δεν ξέρει πού να απευθυνθεί! Όλες οι ειδικότητες είναι πολύ χρήσιμες για την ψυχική υγεία και η κάθε μια συνοδεύεται από τις ανάλογες δυνατότητες στην παροχή υπηρεσιών. Στόχος αυτού του άρθρου είναι να γνωστοποιήσει, εν συντομία, -μέσα από τους ορισμούς των ειδικοτήτων- τις διαφορές μεταξύ των υπηρεσιών που παρέχονται από κάθε ειδικότητα, στην ελληνική πραγματικότητα, απαντώντας στα εξής συνήθη ερωτήματα:
Ψυχολόγος ή Ψυχίατρος;
Τι είναι ο Ψυχοθεραπευτής;
Σύμβουλος ψυχικής υγείας; Σε τι διαφέρει από τους παραπάνω;
Ποιες οι αρμοδιότητες του Κοινωνικού λειτουργού;
Ψυχολόγος: ο ειδικός ψυχικής υγείας, ο οποίος ερευνά και αξιολογεί την προσωπικότητα και την συμπεριφορά του ανθρώπου και εργάζεται με τις καθιερωμένες αρχές και μεθόδους της Επιστήμης της Ψυχολογίας για την αξιοποίηση και βελτίωσή τους. Με άλλα λόγια, μελετά τη συμπεριφορά, τα συναισθήματα και τη σκέψη του ανθρώπου, προσπαθώντας να βρει τα αίτια και τις συσχετίσεις αυτών, ενώ στοχεύει στην προαγωγή της ψυχικής υγείας και στην πρόληψη των ψυχιατρικών διαταραχών.
Προσοχή!: Ο ψυχολόγος δεν πρέπει να ταυτίζεται με τον ψυχίατρο. Η ειδοποιός διαφορά τους έγκειται, στο ότι ο ψυχίατρος δύναται να χορηγεί ψυχοφάρμακα (εάν και εφόσον χρειαστεί), ενώ ο Ψυχολόγος όχι. Ωστόσο, ψυχολόγος και ψυχίατρος συνεργάζονται: ο ψυχολόγος οφείλει να παραπέμπει, οποιοδήποτε σοβαρό περιστατικό, σε ψυχίατρο, είτε ο ασθενής αναφέρει αυτοκτονικό ιδεασμό είτε όχι.
Ψυχοθεραπευτής: μία επαγγελματική ειδικότητα, κατά την οποία ο ψυχοθεραπευτής εργάζεται με πρόσωπα, ομάδες, οικογένειες και ζευγάρια, ασκώντας ψυχοθεραπεία είτε σε δημόσιο ή ιδιωτικό πλαίσιο. Συνήθως διαθέτει γραφείο ή εργάζεται σε ψυχοθεραπευτικό κέντρο. Ψυχοθεραπεία μπορεί να ασκήσει ένας Ψυχολόγος, ένας Ψυχίατρος, ένας Κοινωνικός Λειτουργός αλλά και οποιοσδήποτε άλλος επαγγελματίας που προέρχεται από άλλον επαγγελματικό κλάδο με την κατάλληλη εκπαίδευση. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν 400 περίπου διαφορετικές ψυχοθεραπευτικές σχολές, από τις οποίες, οι πιο διαδεδομένες είναι η συστημική, η ψυχανάλυση, η υπαρξιακή, η γνωσιακή, η συμπεριφοριστική και η συνθετική προσέγγιση.
Προσοχή!: Η ψυχοθεραπεία στην Ελλάδα δεν έχει ακόμη αναγνωριστεί και ως εκ τούτου δεν αντιστοιχεί σε συγκεκριμένα κριτήρια. Επομένως, δε θα πρέπει να ταυτίζεται ο ψυχοθεραπευτής με τον ψυχολόγο. (όπως συμβαίνει συχνά με τους ψυχαναλυτές, για παράδειγμα που ταυτίζονται στην κοινή γνώμη με τους ψυχολόγους)
Ψυχίατρος: ο ιατρός με την κατοχή της ειδικότητας της ψυχιατρικής, ο οποίος μελετά τις λειτουργίες των διαφορετικών οργάνων και συστημάτων του σώματος, όπως προκύπτουν από τις υποκειμενικές εμπειρίες και την αντικειμενική φυσιολογία του ασθενούς, και αναλαμβάνει τη θεραπεία του με ψυχοθεραπεία και με παράλληλη συνταγογράφηση ψυχιατρικών φαρμάκων (σε περιπτώσεις όπου αυτό βοηθάει ή όπου κρίνεται απαραίτητο). Πιο συγκεκριμένα, αντιμετωπίζει τις ψυχικές διαταραχές, οι οποίες, συμβατικά, διαχωρίζονται σε τρεις πολύ γενικές κατηγορίες: ψυχικές ασθένειες, σοβαρές μαθησιακές δυσλειτουργίες και διαταραχές προσωπικότητας.
Προσοχή!: Λόγω της ιατρικής του ειδικότητας, ο ψυχίατρος είναι ο μοναδικός που έχει το δικαίωμα να συνταγογραφεί ψυχιατρικά φάρμακα και μπορεί να κάνει διάγνωση ψυχιατρικής διαταραχής. Ωστόσο, ένας κλινικός ψυχολόγος και ένας ψυχίατρος, μπορούν να συνεργάζονται στα πλαίσια του ψυχιατρείου και όχι μόνο.
Σύμβουλος ψυχικής υγείας: ο επαγγελματίας που παρέχει συμβουλές σε ένα άτομο ή μια ομάδα ώστε να πετύχουν οι ίδιοι, τους στόχους που έχουν θέσει. Με άλλα λόγια, προωθεί την ψυχική υγεία και υποστηρίζει την προσπάθεια του ατόμου πάντοτε με σεβασμό στις προσωπικές του αξίες, το δυναμικό του και τις ικανότητες του με τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι σε θέση να προσδιορίζει και να φέρνει εις πέρας τους ατομικούς του στόχους.
Προσοχή!: Όπως και στην ειδικότητα του ψυχοθεραπευτή, έτσι και εδώ δεν υπάρχει σαφές νομικό και εκπαιδευτικό πλαίσιο για το τι χρειάζεται ακριβώς να σπουδάσει όποιος επιθυμεί να γίνει σύμβουλος ψυχικής υγείας.
Κοινωνικός λειτουργός: επαγγελματίας που εργάζεται κυρίως σε δημόσιες υπηρεσίες, μεσολαβώντας ανάμεσα στον ασθενή ή στον ευάλωτο άνθρωπο που προσέρχεται στην υπηρεσία, και στις κρατικές υπηρεσίες βοηθώντας τον σε θέματα που αφορούν στη βελτίωση της ζωής του ή σε διαδικαστικά γραφειοκρατικά θέματα (επιδόματα, συντάξεις κτλ). Ωστόσο, και σε ιδιωτικό επίπεδο, συζητά και παρέχει συμβουλευτικές υπηρεσίες σε άτομα και ομάδες με συναισθηματικά και σωματικά προβλήματα (ανάπηρους, ηλικιωμένους κ.α), σε άτομα που είναι κοινωνικά αποκλεισμένα (πρώην φυλακισμένοι) ή άτομα που προέρχονται από μειονοτικές ομάδες.
Προσοχή!: Ο κοινωνικός λειτουργός μπορεί να παρέχει συμβουλευτική υποστήριξη, όχι όμως θεραπευτική, αν δεν έχει εξειδικευθεί σε κάποια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση.
Κλείνοντας αυτό το άρθρο, αυτό που πρέπει να έχει κανείς στο μυαλό του, πέρα από τη ειδικότητα του επαγγελματία ψυχικής υγείας, τη βοήθεια του οποίου ίσως κάποια στιγμή στη ζωή του χρειαστεί (το ίδιο το άτομο ή κάποιο σημαντικό του πρόσωπο), είναι ότι έχει δικαίωμα να γνωρίζει την ακριβή ιδιότητα του επαγγελματία καθώς και την επαγγελματική του κατάρτιση αυτού, ακόμα και ρωτώντας τον ίδιο.
