Φόβος ή φοβία;

Όλοι κάποιες στιγμές στη ζωή μας νιώθουμε φόβο, αυτό το αίσθημα που μας “κόβει” την ανάσα, το αίσθημα του να μας “λούζει” κρύος ιδρώτας. Τι είναι, όμως, στην ουσία του αυτό το συναίσθημα; Πώς γεννιέται; Τι εξυπηρετεί; Το χρειαζόμαστε; Τι είναι η φοβία και ποια η διαφορά της από τον φόβο; Ποιες οι συνέπειες της φοβίας και ποια τα είδη της;

Ο φόβος είναι το βασικό αίσθημα, που λειτουργεί ως άμεση συναισθηματική αντίδραση απέναντι σε έναν άμεσο και συγκεκριμένο κίνδυνο. Για παράδειγμα, φόβο μπορεί να αισθάνεται κάποιος όταν βλέπει κάποιον άλλον άνθρωπο να τον σημαδεύει με όπλο ή σε περίπτωση που κάποιος δει ξαφνικά μπροστά του μία οχιά.

Αφορά, λοιπόν, σ’ ένα συγκεκριμένο και επικίνδυνο ερέθισμα που απειλεί τη ζωή ή την ακεραιότητα του ατόμου και γεννιέται όταν το άτομο έρχεται αντιμέτωπο με αυτό.

Ο φόβος ακολουθείται από τις αντιδράσεις πάλης ή φυγής, αντιδράσεις που διεγείρουν τον οργανισμό και ωθούν το άτομο να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο είτε με επίθεση είτε με φυγή. Επομένως, είναι το αίσθημα που επιτρέπει στο άτομο να εντοπίζει και να αντιμετωπίζει υπαρκτούς κινδύνους, εξυπηρετώντας την επιβίωση του, αλλά και την εξέλιξη του ανθρώπινου είδους εν γένει.

Η μειωμένη αίσθηση του φόβου μπορεί να σχετίζεται με ριψοκίνδυνες συμπεριφορές ή και με κοινωνική οκνηρία (=ωχαδερφισμός ή τεμπελιά). Αντιθέτως, κάποιος που φοβάται να μη χάσει τη δουλειά του, φροντίζει να είναι παραγωγικός και αποτελεσματικός. Ένας φοιτητής που φοβάται ότι θα κοπεί σ’ ένα μάθημα, φροντίζει να διαβάσει με αποτελεσματικό τρόπο ώστε να μειώσει τις πιθανότητες αποτυχίας. Κάποιος που φοβάται ότι μπορεί να τρακάρει ή να χτυπήσει κάποιον άνθρωπο, φροντίζει να τηρεί τον ΚΟΚ και κυρίως, να μην καταναλώνει αλκοόλ προτού οδηγήσει. (!) Χρειαζόμαστε, λοιπόν, τον φόβο, για την προσαρμογή μας στο περιβάλλον, αλλά και για τις προσωπικές μας επιτεύξεις.

Κι ενώ ο φόβος προέρχεται από ένα συγκεκριμένο κι άμεσο κίνδυνο, η φοβία αφορά σ’ έναν ακούσιο και υπερβολικά έντονο φόβο για κάποιο αντικείμενο/κατάσταση, που μπορεί να είναι ασαφές/-ής και που δεν αποτελεί άμεσο κίνδυνο τη δεδομένη στιγμή που τον βιώνει κάποιος. Αν και το άτομο αντιλαμβάνεται ότι ο φόβος του είναι παράλογος, δεν είναι, ωστόσο, σε θέση να ελέγξει τις αντιδράσεις του.

Έτσι, ένα άτομο με φοβία αλλάζει τη συμπεριφορά του προκειμένου να αποφύγει οποιαδήποτε κατάσταση που μπορεί να το φέρει αντιμέτωπο με το φοβικό του αντικείμενο. Πχ. κάποιος που φοβάται τις ενέσεις, αποφεύγει να πάει σε νοσοκομείο, ακόμα κι όταν χρειάζεται ιατρική περίθαλψη ή κάποιος που φοβάται μην έρθει σε αμηχανία, αποφεύγει πάσης φύσεως κοινωνική συναναστροφή. Το άμεσο αποτέλεσμα της φοβίας είναι τα εμπόδια στη διεξαγωγή των καθημερινών δραστηριοτήτων και συναλλαγών.

Είδη φοβίας (συνοπτικά):
α. Ειδική φοβία (ο υπερβολικός φόβος και η αποφυγή μίας συγκεκριμένης κατάστασης/ ενός αντικειμένου/ ενός ζώου)
Πιο συγκεκριμένα, υπάρχουν οι εξής κατηγορίες:
-φοβία για τα ζώα (έντομα, ερπετά κλπ.)
-φοβία για το αίμα, τις ενέσεις ή το ανοιχτό τραύμα
-φοβία που σχετίζεται με το φυσικό περιβάλλον (καταιγίδες, ύψη, νερό κλπ.)
-φοβία συνδεδεμένη με μία κατάσταση (αεροπλάνα, ανελκυστήρες, οδήγηση κλπ.)
-άλλες φοβίες (φόβος πνιγμονής, κατάποσης φαγητού, εμέτου, οδοντιάτρου κ.ά., σε παιδιά: φόβος για τους δυνατούς ήχους και για μεταμφιεσμένα άτομα)

β. Κοινωνική φοβία (ο υπερβολικός φόβος και η αποφυγή οποιασδήποτε έκθεσης σε κοινωνικές συνθήκες)

γ. Αγοραφοβία (η υπερβολική αίσθηση άγχους σε περιπτώσεις όπου η φυγή μπορεί να είναι δύσκολη ή αμήχανη και σε περίπτωση που μπορεί να μην υπάρξει βοήθεια αν το άτομο νιώσει πανικό)

Κλείνοντας αυτό το άρθρο, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τη διαφορά του φόβου και της φοβίας κι αυτό, γιατί αυτές οι δύο έννοιες συχνά συγχέονται. Ο φόβος έχει προστατευτικό και προσαρμοστικό χαρακτήρα, ενώ οι φοβίες αποφευκτικό, με την έννοια ότι μας δυσκολεύουν στην καθημερινότητα, μας “κλειδώνουν”, μας εμποδίζουν στο να πηγαίνουμε μπροστά και να πετυχαίνουμε τους στόχους μας, μας απομακρύνουν από την ίδια τη ζωή. Και είναι σημαντικό να γνωρίζουμε τη διαφορά για να μπορούμε να αξιολογούμε τους φόβους μας προτού να καταστούν οι φοβίες μας.