Θεωρίες Συνωμοσίας – Γιατί κυριαρχούν στις μέρες μας;

“Με τον όρο θεωρία συνωμοσίας χαρακτηρίζεται κάθε θεωρία σύμφωνα με την οποία, κάποιο γεγονός, ή μια σειρά από γεγονότα ερμηνεύονται ως αποτέλεσμα συνωμοτικής, μυστικής, οργανωμένης και υπόγειας δράσης ατόμου, ή ομάδας ανθρώπων, ή υπηρεσιών, ή πολιτικής παράταξης, ή κυβερνήσεων ή συνασπισμών.

Οι θεωρίες συνωμοσίας αποτελούν εναλλακτικές απαντήσεις, αντί των επίσημων ερμηνειών γύρω από κάποιο θέμα, οι οποίες ερμηνείες εκλαμβάνονται ως προσπάθεια συγκάλυψης των πραγματικών γεγονότων. Ο όρος χρησιμοποιείται επίσης για να χαρακτηρίσει γενικά κάθε αναπόδεικτη και συχνά ίσως παράλογη ερμηνεία γύρω από κάποιο γεγονός.”

Οι άνθρωποι έχουν την τάση να αναζητούν την αλήθεια και να ψάχνουν εξηγήσεις για διάφορα γεγονότα και καταστάσεις, κάτι που είναι απολύτως φυσιολογικό. Το ερώτημα που γεννάται είναι γιατί τόσοι άνθρωποι επιλέγουν να πιστεύουν στις θεωρίες συνωμοσίας, απορρίπτοντας την “επίσημη” εκδοχή της πραγματικότητας;

Πρώτη αιτία είναι η καχυποψία που μας χαρακτηρίζει ως είδος. Από τα προϊστορικά χρόνια, μεγαλύτερες πιθανότητες για επιβίωση είχαν οι καχύποπτοι άνθρωποι καθώς αντιλαμβανόντουσαν πολλά γεγονότα ως επικίνδυνα και έπαιρναν τις προφυλάξεις τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να επιβιώνουν και να γίνονται με το πέρασμα των αιώνων η πλειοψηφία του ανθρώπινου πληθυσμού, με κοινό χαρακτηριστικό την καχυποψία. Ακόμη και σήμερα λοιπόν είμαστε καχύποπτοι από τη φύση μας και ψάχνουμε παντού τον κίνδυνο ή κάποιο κρυμμένο μυστικό.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό του ανθρώπου που βοηθά στην πίστη σε θεωρίες συνωμοσίας είναι η λεγόμενη “προκατάληψη της επιβεβαίωσης”. Εν ολίγοις “τείνουμε να είμαστε μεροληπτικοί στις πληροφορίες που λαμβάνουμε, ώστε να κρατάμε αυτές που είναι επιβεβαιωτικές για τη δική μας οπτική των πραγμάτων και τείνουμε να υποβαθμίσουμε τις ερμηνείες οι οποίες δεν είναι συμβατές με τη δική μας οπτική”.

Και πάλι όμως αυτά τα δύο χαρακτηριστικά δεν είναι αρκετά για να δικαιολογήσουν την ολοένα και αυξανόμενη τάση του ανθρώπου να αποδέχεται θεωρίες συνωμοσίας ως αληθινές ερμηνείες των γεγονότων. Αυτό που πραγματικά τον οδηγεί σε αυτές είναι η αίσθηση ανωτερότητας που προκύπτει από την “πραγματική γνώση” που υποτίθεται πως κατέχουν σε αντίθεση με τη μεγάλη μάζα που “εξαπατάται” με την επίσημη εκδοχή. “Η διαδικασία της αποδοχής μιας θεωρίας συνωμοσίας και στη συνέχεια η αναπαραγωγή της, είναι μία διαδικασία μέσα από την οποία οι άνθρωποι φτιάχνουν ομάδες που έχουν μία κοινή ταυτότητα. Μέσα από αυτή την ταυτότητα αποκτούν αυτοεκτίμηση και αντλούν ένα αίσθημα ανωτερότητας σε σχέση με τη μεγάλη μάζα ή άλλες ομάδες.

Πολλές φορές οι θεωρίες συνωμοσίας μπορεί να είναι από αδιάφορες έως αστείες και δεν αποτελούν κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα. Υπάρχουν όμως κάποιες που μπορούν να είναι πραγματικά επικίνδυνες για το κοινωνικό σύνολο καθώς συνοδεύονται από πράξεις που βάζουν σε κίνδυνο την υγεία των ανθρώπων. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι το κίνημα αντιεμβολιαστών με τις επιπτώσεις να έχουν ήδη εμφανιστεί με την επάνοδο ασθενειών τις οποίες η επιστήμη είχε αφήσει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Όσο αστείο λοιπόν είναι να σου λέει κάποιος πως πιστεύει πως η γη είναι επίπεδη, τόσο επικίνδυνο είναι να ακούς από γονείς πως δεν εμβολιάζουν τα παιδιά τους, θέτοντας σε κίνδυνο τόσο τη δική τους υγεία όσο και του υπόλοιπου κοινωνικού συνόλου.

Συνοψίζοντας, όλοι κρύβουμε έναν συνωμοσιολόγο μέσα μας. Το θέμα είναι να μπορούμε να αντιληφθούμε τα λογικά άλματα που κάνουμε και να μπορούμε να σκεφτόμαστε καθαρά. Αλλά ας είμαστε ειλικρινείς, η αναζήτηση της αλήθειας είναι κουραστική και βαρετή γι’αυτό πολλοί άνθρωποι δυστυχώς καταφεύγουν στην εύκολη λύση της αποδοχής της θεωρίας συνωμοσίας που τους δίνει επιπλέον και μια “ψευδή” αίσθηση ανωτερότητας. Και δυστυχώς στην εποχή των social media τέτοιες θεωρίες ταξιδεύουν πολύ γρήγορα και είναι δύσκολο να τις αντιμετωπίσεις.